Rubriek :
Historische figuren
B�la Bartok
Bart�k, B�la (Nagyszentmikl�s,
thans: S�nnicolaul Mare, Roemeni�, 25 maart 1881 - New York 26
sept. 1945), Hongaars componist en pianist, kreeg pianoles van
zijn moeder en trad reeds in 1891 op. Sinds 1894 had hij les van
L. Erkel te Bratislava, van 1899 af studeerde hij samen met E.
von Dohn�nyi aan de Liszt Ferenc Akademia te Boedapest
compositie en piano. Na de Liszt-prijs te hebben gewonnen,
bekwaamde hij zich verder als pianist. In 1907 volgde hij Thom�n
als docent op en van 1922 af maakte hij verschillende tournees
in Europa (w.o. Nederland) en de Verenigde Staten. Omstreeks
1905 begon Bart�k belangstelling te krijgen voor de oude
Hongaarse boerenmuziek, hierin gestimuleerd door Kod�ly. In 1906
publiceerden zij hun eerste bundel opgetekende volksmuziek.
Folklore-onderzoek werd nu zijn werkobject; in 1913 verscheen te
Boekarest Bart�ks boek over Roemeense volksmuziek. Voor zijn
opera De burcht van Blauwbaard (1911) en het dansspel De houten
prins (1914-1917) was het libretto geschreven door B�la Bal�zs
en diens sympathie voor het radencommunistische Kun-bewind in
Hongarije (1919) bracht Bart�k in diskrediet. Zijn
rehabilitatie, die tot uiting kwam in de overheidsopdracht ter
gelegenheid van de 50-jarige vereniging van Buda en Pest
(Danssuite, 1923), werd gestimuleerd door zijn groeiend succes
in het buitenland. In 1940 verliet Bart�k, vanwege de politieke
repressie, Europa en vestigde zich in de Verenigde Staten, waar
hij bekend was sinds zijn tournee van 1927. Zijn leerling T.
Serly voltooide Bart�ks altconcert en derde pianoconcert naar
zijn kortschrift. In 1988 werden zijn stoffelijke resten naar
Hongarije overgebracht.
Aanvankelijk onder invloed van Johannes Brahms, Franz Liszt en
Richard Strauss, werd Bart�k later gewonnen voor de muziek van
Claude Debussy en het antiromantisch expressionisme van
Sch�nberg en Strawinsky, waarop een door Bach en Beethoven
ge�nspireerde neoklassieke periode (1926-1932) volgde. De
sterkste invloed onderging hij echter van de Hongaarse
volksmuziek. Ondanks al deze invloeden heeft Bart�k een volkomen
eigen stijl gevonden, die op de gehele hedendaagse muziek een
blijvend stempel heeft gedrukt. Kenmerken zijn: de ritmische
felheid, de plastische gesloten melodiek, de in wezen nog tonale
harmoniek (zie tonaliteit), waarbij de kleine secunde niet als
dissonant, maar als integrerend muzikale factor van het geheel
een overheersende rol speelt en een klassiek, sterk constructief
vormbesef. Zijn laatste scheppingen (na ca. 1934) geven blijk
van een synthetische beheersing van alle compositietechnieken en
grote geestelijke verdieping. Het B�la Bart�k-archief in New
York heeft in vijf delen de door de componist bijeengebrachte
Roemeense volksmuziek uitgegeven, Rumanian folk music (voltooid
1975), alsmede zijn Turkish folk music from Asia Minor (1976).
