Rubriek :
Historische figuren
Lodewijk XIV van Frankrijk
bijgenaamd: de
Zonnekoning (Fr.: le Roi Soleil) (St-Germain-en-Laye 5
sept. 1638 - Versailles 1 sept. 1715), koning van 1643 tot 1715,
uit het Huis Bourbon, was een zoon van Lodewijk XIII, die hij
opvolgde onder regentschap van zijn moeder, Anna van Oostenrijk,
wier handen echter gebonden waren door een regentschapsraad. In
1651 wisten zij en kardinaal Mazarin, die haar geheel
overheerste, zich van deze raad te ontdoen door de 13-jarige
koning meerderjarig te verklaren; sindsdien heerste Mazarin
vrijwel onbeperkt. Het door hem in 1659 bewerkte en in 1660
voltrokken huwelijk van Lodewijk met de infante Maria Theresia
(zijn nicht in dubbele zin: als dochter van zijn vaders zuster
en van zijn moeders broer) moest aanspraak legitimeren op de
onmetelijke Spaanse kroonlanden. Dit perspectief heeft Lodewijk
XIV een halve eeuw lang voor ogen gestaan en is de sleutel tot
zijn Europese politiek. Na Mazarins overlijden op 9 maart 1661
benoemde Lodewijk geen opvolger. Dank zij gelukkig gekozen
medewerkers is hij er tot op aanzienlijke hoogte in geslaagd de
door Richelieu en Mazarin voorbereide centralisatie onder een
absoluut gezag te verwezenlijken. Zelf was hij niet boven de
middelmaat begaafd en maar oppervlakkig ontwikkeld, vooral
weinig belezen. Hij bezat echter de uiterlijke majesteit, het
savoir-faire en de acteursgaven een rol te spelen, alsmede
toewijding, taaie werkkracht en geloof in een goddelijke
roeping. Hij slaagde erin heel Frankrijk dienstbaar te maken aan
een cultus die de vergoddelijking nabij kwam. Zijn hofhouding in
het door zijn vader gestichte, maar door hem groots herschapen
en tot residentie verheven kasteel te Versailles (zie Ch�teau de
Versailles) was sterk door de Spaanse be�nvloed; zijn stijl en
zijn ceremoni�n werden het model voor alle andere vorstenhoven.
Veel had hij te danken aan zijn medewerkers, onder wie Lionne
(minister van Buitenlandse Zaken), Colbert (Financi�n,
Economische Zaken, Cultuur, Koloni�n) en Louvois (Oorlog). Sinds
de dood van Colbert in 1684 verslapte Lodewijks greep op de
zaken van oorlog en vrede en de dood van Louvois (1691)
verhaastte dit proces. Dit werd mede bevorderd door het
overlijden van zijn grote generaals: Turenne (1675), Cond�
(1686) en Luxembourg (1695).
Colbert schiep een eigen koopvaardijvloot, wat de koloniale
expansie in Noord- en Midden-Amerika aanzienlijk bevorderde.
Verder stimuleerde hij de vestiging van belangrijke industrie�n.
Ook stichtte hij scholen en academies voor o.a. bouw-,
beeldhouw- en schilderkunst; in 1666 bracht hij de Acad�mie des
Sciences tot stand, die, dankzij figuren als Christiaan Huygens
en diens assistent Denis Papin, de studie van de exacte
wetenschappen en hun toepassing internationaal bevorderd heeft.
Lionne heeft Frankrijks diplomatieke en politieke prestige in de
wereld verhoogd. Hij was o.a. de ontdekker van het zgn.
devolutierecht en van de juridische finesses van de Chambres de
R�union. Louvois was de minister van Oorlog die zonder scrupules
de politiek van de verschroeide aarde toepaste om het leger te
doen zegevieren. Door de samenwerking van zoveel begaafde
personen rees Frankrijks ster sinds 1660 snel en het is geen
wonder dat de andere Europese mogendheden zich aaneensloten in
verzet tegen Lodewijks continentaal imperialisme. In dit verband
moeten de Lisola en stadhouder-koning Willem III worden genoemd.
Achtereenvolgens poogde Lodewijk XIV het Europese evenwicht te
verstoren door de Devolutieoorlog van 1667/1668, een eerste
poging om zich meester te maken van een deel van de Spaanse
kroonlanden. De tweede onderneming was de in 1672 begonnen
oorlog tegen de Republiek der Verenigde Nederlanden, Guerre de
Hollande, een oorlog met een sterk economische inslag in de
geest van Colbert.
Kort na de Vrede van Nijmegen (1678) begon Lodewijk XIV met een
quasi vreedzame herenigingspolitiek; de parlementen van
Noordoost-Frankrijk en een speciaal opgerichte Kamer te Metz
kregen tot taak na te gaan welke territoria op grond van
historische gegevens aan Frankrijk toekwamen. Langs deze weg
eigende Lodewijk zich het recht toe in sept. 1681 Straatsburg en
kort daarna een tiental andere steden in de Elzas te bezetten.
In 1684 bezetten zijn troepen bovendien Luxemburg en Trier. De
Negenjarige Oorlog leidde tot een voor Lodewijk XIV nog
betrekkelijk gunstige vrede (Rijswijk, sept. 1697), waarbij hij
de bezette delen van de Elzas inclusief Straatsburg behield.
Toch waren uitputtingsverschijnselen bij de Franse monarchie
reeds onmiskenbaar. Zij traden nog duidelijker aan het licht in
de Spaanse Successieoorlog (1702-1715), die de nekslag toebracht
aan Frankrijks maritieme en koloniale ambities en zijn
continentaal imperialisme en die de Franse hegemonie in Europa
verving door de Britse. Op de dag dat deze laatste oorlog met
het Barri�retraktaat (zie barri�retraktaten) van 1 sept. 1715
be�indigd werd, overleed 'de Zonnekoning', door het volk, dat
hem eens verafgood had, nauwelijks meer betreurd. Lodewijks
machtsdroom de hele Spaanse monarchie, de Nederlanden en
Duitsland links van de Rijn onder zijn scepter te verenigen, was
een hersenschim gebleken. Zijn binnenlandse politiek heeft
echter gunstige gevolgen gehad, terwijl Frankrijk onder Lodewijk
XIV voor lange tijd cultureel de toon aangaf.
Van Lodewijks autoritair centralisme maakte zijn
godsdienstig-kerkelijke politiek een natuurlijk onderdeel uit.
De v�rgaande onafhankelijkheid van de Franse kerk ten opzichte
van Rome, mogelijk geworden door de beslissende invloed op de
benoeming van de bisschoppen, werd belichaamd in de door Bossuet
geformuleerde 'Gallicaanse artikelen' van 1682. De opheffing van
het Edict van Nantes met zijn nasleep van gewetenloze vervolging
van de hugenoten is even kenmerkend voor Lodewijks totalitair
denken als zijn onverbiddelijke afwijzing van het jansenisme.
Laatstbedoelde houding werd mede bepaald door de invloed die
Madame de Maintenon op de koning uitoefende. Van jongs af gaf
Lodewijk blijk van ongebreidelde zinnelijkheid; ma�tresses en
titre waren o.a. Louise de Lavalli�re, die de koning vier
kinderen schonk, en Fran�oise de Montespan, bij wie Lodewijk
zeven kinderen verwekte, o.a. Marie-Fran�oise de Blois, die
trouwde met de latere regent Filips van Orl�ans, en daardoor
stammoeder werd van het huis Orl�ans. De opvoedster van deze
kinderen, Fran�oise d'Aubign�, in 1674 tot markiezin de
Maintenon verheven, bekeerde de koning ca. 1680-1683 tot een
meer geregeld leven en werd na het overlijden van koningin Maria
Theresia in 1683 zijn vrouw.
