Rubriek :
Historische figuren
Maria Theresia
(Wenen 13 mei 1717 -
aldaar 29 nov. 1780), aartshertogin van Oostenrijk, koningin van
Hongarije en Bohemen van 1740 tot 1780, Duits keizerin van 1745
tot 1765. Maria Theresia was een dochter van keizer Karel VI uit
het Huis Habsburg. In 1736 huwde zij Frans Stefan van
Lotharingen, die in 1737 groothertog van Toscane werd en van
1745 tot 1765 als Frans I Rooms-Duits keizer was. Bij de dood
van haar vader (1740) volgde Maria Theresia hem op in de
erflanden. Behalve in bovengenoemde gebieden regeerde zij ook in
de Zuidelijke Nederlanden en in Milaan, Mantua en Parma.
Hoewel haar opvolging in het rijk geregeld was bij de
Pragmatieke Sanctie, bleek al spoedig dat deze geen garantie
bood. Een coalitie van tegenstanders (Frankrijk, Beieren,
Spanje, Pruisen) bedreigde haar gebied. Maria Theresia was met
haar gebrek aan politieke ervaring, onvoldoende financi�le
middelen en een zwak leger niet tegen de situatie opgewassen. In
de Oostenrijkse Successieoorlog wist Maria Theresia de
Habsburgse gebieden te handhaven, zij het dat in Itali� Parma en
in Duitsland Silezi� verloren gingen, dit laatste aan Frederik
de Grote van Pruisen, die het onmiddellijk was binnengevallen.
De herovering van Silezi� en de afstraffing van Frederik de
Grote werden het doel van haar buitenlandse politiek. De vrede
na 1745 benutte zij voor reorganisatie van het staatsbestel,
hervorming van het leger en sanering van de financi�n.
Van wezenlijk belang voor haar nieuwe koers was de door haar
kanselier Kaunitz bewerkstelligde alliantie met Frankrijk
(1756), voorheen de erfvijand van de Habsburgers. Niettemin
leverde de Zevenjarige Oorlog niet het verwachte succes op,
zodat Maria Theresia moest berusten in het verlies van Silezi�.
Sindsdien was haar politiek gericht op bestendiging van de vrede
en zij verzette zich tegen de op gebiedsuitbreiding beluste
buitenlandse politiek van haar zoon Jozef II, die in 1765 haar
overleden gemaal als keizer opvolgde, en van Kaunitz. Hoewel de
macht van Jozef II als mederegent beperkt was tot de
legerleiding, zoals Frans I alleen invloed had op financi�le
aangelegenheden, was er toch voortdurende wrijving tussen Maria
Theresia en haar zoon, daar deze wel degelijk actief wilde zijn
op het gebied van bestuur en politiek beleid en in veel
radicalere zin hervormingen wilde invoeren. Zo kwam de eerste
Poolse Deling (1772) tegen de wil van Maria Theresia tot stand,
terwijl zij een nieuwe oorlog met Pruisen, als gevolg van de
Beierse Successieoorlog, niet kon voorkomen.
Maria Theresia was een geboren heerseres. Zij was zeer
intelligent, doortastend in haar optreden en vroom. Haar hoge
opvattingen omtrent haar taak als vorstin waren vooral gebaseerd
op haar geloof. Haar politieke tegenstanders boezemde zij ontzag
in, bij haar onderdanen was ze geliefd. Hoe zij werd
gewaardeerd, wordt getypeerd door haar bijnaam Landesmutter.
Hoewel Maria Theresia afkerig was van de idee�n van de
Verlichting, deelde zij vanuit christelijk en sociaal oogpunt de
opvattingen die de verlichte despoten van haar tijd huldigden
ten aanzien van de wenselijkheid tot meer overzichtelijk en
straffer georganiseerde bestuursvormen te komen, waarbij met
name de voorrechten van de kerk beknot werden en naar toezicht
op het godsdienstige leven werd gestreefd. Erg radicaal waren de
hervormingen onder Maria Theresia weliswaar niet, maar hun
effect moet allerminst worden onderschat. Het volksschoolwezen
werd ingevoerd, de strafwetgeving enigszins gemoderniseerd en er
werden mercantilistische maatregelen genomen, terwijl de invloed
van de kerk op het onderwijs werd verminderd. De privileges van
adel en geestelijkheid op het gebied van de belastingen werden
opgeheven. Maria Theresia bracht zestien kinderen ter wereld,
waarvan er tien in leven bleven.
