Rubriek :
Historische figuren
Jacobus Kapteyn
Kapteyn, Jacobus
Cornelius (Barneveld 19 jan. 1851 - Amsterdam 18 juni 1922),
Nederlands astronoom, promoveerde in 1875 te Utrecht en werd, 27
jaar oud, hoogleraar in de astronomie te Groningen, waar hij een
sterrenkundig laboratorium oprichtte voor het uitmeten en
bewerken van fotografische opnamen, een laboratorium dat over de
gehele wereld beroemd werd. Hier ontstond o.a. de eerste langs
fotografische weg samengestelde catalogus van sterposities uit
een tienjarige samenwerking met de sterrenwacht te Kaap De Goede
Hoop (Cape Photographic Durchmusterung), nog heden een onmisbaar
fundament van de sterrenkunde van de zuidelijke hemel. Kapteyn
wist voorts indirect belangrijke invloed uit te oefenen op de
werkrichting van de sterrenwachten waarmee hij samenwerkte, o.a.
het grote Mt. Wilson Observatory in Californi�, waaraan hij
sedert 1908 als 'research associate' verbonden was. Van deze
invloed getuigt ook zijn in 1906 ontworpen Plan of selected
areas (Plan van uitgekozen gebieden) dat nog steeds van groot
belang is voor de co�rdinatie van het onderzoek van het
Melkwegstelsel.
Kapteyns levenswerk betrof de bepaling van de structuur van ons
Melkwegstelsel. Zijn onderzoekingen handelden o.a. over
stertellingen, over eigenbewegingen van sterren en over de
beweging van de zon in de ruimte, die hem in staat stelden de
verdeling van de heldere sterren in de ruimte
(distributiefunctie) af te leiden. De voorlopige uitkomsten van
dit onderzoek vatten hij en zijn opvolger P.J. van Rhijn in 1920
samen in een artikel getiteld On the distribution of the stars
in space, especially in the high galactic latitudes, dat
gegevens bevat over de 'lichtkrachtwet' en over de vorm en
afmeting van ons Melkwegstelsel. Het resultaat, veelal
Kapteynstelsel genoemd, is thans geheel herzien (hij hield o.a.
geen rekening met de interstellaire absorptie), maar is toch van
groot belang gebleken, omdat de door hem gebruikte methoden de
grondslag vormden voor het latere Melkwegonderzoek van o.a. J.H.
Oort. Ook zijn sensationele ontdekking in 1902 van twee tegen
elkaar in bewegende sterstromen aan de hemel heeft veel
onderzoek gestimuleerd. Het verschijnsel werd in 1925 door Oort
verklaard uit de differenti�le rotatie van ons Melkwegstelsel.
