W ORLD E XPLORER     

Rubriek : Ziekten en aandoeningen overzicht

Malaria

Wat is malaria?
Malaria is een parasitaire infectieziekte die vooral voorkomt in de tropen en sub-tropen. We noemen het Caribisch gebied, Afrika, Azi� en het Midden-Oosten, Centraal- en Zuid-Amerika en Oceani�.
Wereldwijd krijgen jaarlijks vele miljoenen mensen malaria, vooral in Afrika. Vooral heel jonge kinderen zijn kwetsbaar.
Tientallen jaren geleden kwam malaria veel ruimer in de wereld voor (ook in Nederland, dat in 1970 malariavrij werd verklaard!) maar bestrijdingscampagnes zijn onder andere in Europa effectief gebleken.
De ziekte wordt overgebracht door een malariamugje met de naam Anopheles waarvan de wijfjes bij het steken en bloed opzuigen een parasiet kunnen overbrengen met de naam Plasmodium (als deze wijfjesmuggen besmet zijn met deze parasiet).
Het ziektebeeld lijkt, zeker in het begin, nogal eens op 'griep', met als mogelijke verschijnselen onder andere (hoge) koorts, koude rillingen, sterk zweten en hoofdpijn. Het beeld treedt op in aanvallen. Voorts kan een pati�nt geel worden ('geelzucht') en bloedarmoede krijgen.
Bij lichamelijk onderzoek vindt de arts vaak een te grote lever en een te grote milt.
Er zijn 'goedaardige' vormen van malaria en een kwaadaardige vorm, afhankelijk van de soort Plasmodiumparasiet waarmee men is besmet. De goedaardige vormen verlopen zelden fataal. De kwaadaardige vorm is die welke wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum waarbij vitale orgaansystemen kunnen worden aangetast. Deze falciparumvorm van malaria kan, zeker indien onbehandeld, fataal verlopen.
Voor sommige vormen van malaria kan er een lange tijd liggen tussen het moment van besmetting (gestoken worden) en het moment dat men zich echt ziek gaat voelen (maanden tot jaren soms!). Sommige Plasmodiumsoorten kunnen een lange tijd 'slapen' in de lever alvorens ze uit de levercellen barsten en naar de rode bloedcellen reizen.
Een troost moge zijn dat Plasmodium falciparum geen in de lever slapende vormen ontwikkelt.

Hoe krijgt men malaria?
De infectie wordt, zoals gezegd, overgebracht door een mugje met de naam Anopheles. Wijfjesmuggen hebben een bloedmaaltijd nodig om eitjes te produceren (mannetjesmuggen 'steken niet'). De mens is een belangrijk doelwit voor dit mugje. De problemen beginnen wanneer de mug besmet is met de reeds genoemde malariaparasiet Plasmodium ('P.').
Een besmette wijfjesmug draagt de malariaparasiet in haar speekselklieren en bij het steken en opzuigen van bloed brengt zij de parasiet in de bloedbaan van de mens. De mug heeft hier, voor zover wij weten, verder niets aan, maar de parasiet wel. In de mug heeft de parasiet gedurende 1 tot 2 weken enige ontwikkelingsstadia doorlopen maar is dan nog niet klaar met de volledige ontwikkeling die erop gericht is om door verdere verspreiding de parasietensoort te laten voortbestaan. In de mens wordt het aanvullende deel van de ontwikkeling doorlopen.
Bij de mens speelt de ontwikkeling zich af in de lever (1 tot 2 weken; hier merk je in het algemeen niets van) en in de rode bloedcellen waar de parasiet van de inhoud ervan leeft. De ontwikkeling in de rode bloedcellen eindigt ermee dat de parasieten uit de rode bloedcellen 'barsten'. Dit uit de cellen barsten gaat samen met de koortspieken en rillingen die je bij malaria ziet, en met de bloedarmoede die kan optreden.
Voordat de parasiet uit de rode cel barst heeft deze onder andere geslachtscellen gevormd. Als deze vrij komen in de bloedbaan kan een nieuwe mug die nog niet besmet is bij het steken van de besmette mens en het opzuigen van bloed dus zelf ge�nfecteerd raken, waarna de parasiet zich in de mug verder ontwikkelt en geslachtelijk vermenigvuldigt, zich vestigt in de speekselklieren van de mug waarmee de cirkel dus rond is (!)
De parasiet 'gebruikt' dus zowel de mug als de mens!
Wat een infectie met P. falciparum zo gevaarlijk maakt is het feit dat de rode bloedcellen waar deze parasiet in terecht komt de neiging hebben om te kleven aan de binnenbekleding van de bloedvaten. Dit betekent dat hele kleine bloedvaten verstopt kunnen raken. Hierdoor kunnen weefsels van zuurstof verstoken raken. Dit kan gebeuren in allerlei vitale organen in het lichaam. Als dit in de hele kleine vaten van de hersenen gebeurt, dan ontstaat de beruchte hersenmalaria.
Malaria veroorzaakt door P. falciparum, ook wel malaria tropica genoemd, kan dodelijk verlopen.
Gelukkig hoeft het in het algemeen niet zover te komen, waarover meer onder de hoofdjes 'Behandeling' en 'Preventie'.

Hoe wordt de diagnose malaria gesteld?
Uit hetgeen is geschreven onder de hoofdjes 'Wat is malaria' en 'Hoe krijgt men malaria' volgt direct een manier om de diagnose van malaria te stellen.
Zoals gezegd kunnen de reeds genoemde klinische verschijnselen zoals (hoge) koorts, rillingen, hoofdpijn, rugpijn, etc..., de gedachten doen uitgaan naar malaria indien tenminste een week is verstreken sinds aankomst in het malariagebied of, meer in het algemeen, sinds mogelijk contact met de malariamug. Zoals reeds gezegd treden de klinische verschijnselen pas op nadat de parasiet uit de rode bloedcellen tevoorschijn is gekomen, en dat is pas ruim een week nadat men gestoken is.
De parasiet bevindt zich uiteindelijk in de rode bloedcellen en barst daar tenslotte uit. Voor de diagnose bij pati�nten met een ziektebeeld dat doet denken aan malaria kan dus het bloed onder de microscoop onderzocht worden door middel van 'dunne' of 'dikke' bloeduitstrijkjes op een glaasje. Men kijkt dan of Plasmodium te zien is en of de rode bloedcellen er verdacht uit zien. Als dat het geval is krijgt de diagnose malaria stevige steun.
Volledigheidshalve vermelden we dat ook diagnostische methoden op basis van erfelijk materiaal en van uiterlijke eigenschappen ('antigenen') van de parasiet in opkomst zijn.

Hoe wordt een acute malaria behandeld?
De behandeling van malaria leunt vooral op het gebruik van geneesmiddelen.
Het te kiezen geneesmiddel of combinatie van geneesmiddelen hangt onder andere af van het soort malaria dat men heeft, en daarmee samenhangend van de vraag of men 'slapende leverparasieten' verwacht (deze komen niet bij alle vormen van malaria voor), van de middelen waartegen de parasiet weerstand heeft opgebouwd ('resistentieproblematiek'), en van de verdere medische gegevens van de zieke.
Indien we ons beperken tot de gevaarlijkste vorm, de reeds genoemde falciparummalaria, dan komen de volgende geneesmiddelen onder meer in beeld: chloroquine, kinine, mefloquine (Lariam�), halofantrine en de combinatie van atovaquon en proguanil.
De behandeling van een falciparummalaria dient zo snel mogelijk na het vermoeden ervan ingezet te worden, en is daarmee dus een echt klinisch spoedgeval.
De behandeling kan dagen tot weken duren.

Hoe voorkomt men malaria?
De bescherming tegen malaria voor zover de betrokken reiziger of bewoner van het risicogebied daar zelf iets aan kan doen heeft twee kanten:
Bescherming tegen muggebeten.
Geneesmiddelen ter voorkoming van malaria.
Bescherming tegen muggebeten.
Dit is belangrijk omdat geneesmiddelen tegen malaria geen volledige bescherming kunnen bieden.
Te denken valt aan:
Kleding die zoveel mogelijk van het lichaam bedekt (bijv. lange broek, lange mouwen).
Onbedekte delen van het lichaam insmeren met olie die muggen verdrijft (ook wel 'repellent' genoemd).
Slapen op een bed voorzien van een muskietennet, dat met een insectendodend middel ge�mpregneerd kan zijn.

Geneesmiddelen ter voorkoming van malaria (malariaprofylaxe).
De inzet van geneesmiddelen is vooral bedoeld om de beruchte, reeds besproken, malaria tropica, veroorzaakt door P. falciparum, te voorkomen. Zoals onder het hoofdje 'Behandeling' en hierboven reeds vermeld is, is toenemende resistentie een groot probleem.
In het algemeen zal het middel dat men krijgt voorgeschreven afhangen van het gebied waarin men zal verblijven omdat de voorschrijver weet tegen welke middelen de parasiet die daar voorkomt resistent is.
Verder is ook bij profylaxe de medische voorgeschiedenis van de persoon belangrijk, en eventuele andere te gebruiken geneesmiddelen.
De middelen die in beeld komen ter voorkoming van malaria zijn onder andere: proguanil, chloroquine, mefloquine (Lariam�), de combinatie van atovaquon en proguanil, en doxycycline.
Een aantal middelen dient (soms geruime tijd) v��r de aanvang van de reis ingenomen te worden. Enige tijd, volgens voorschrift, doorgaan met het middel nadat men weer thuis is, is ook zeer belangrijk voor de meeste, zoniet alle middelen.
Wees erop bedacht dat geen middel 100% bescherming kan bieden (!) Ook een 'griepachtig' ziektebeeld dat optreedt tijdens het gebruik van een geneesmiddel ter voorkoming van malaria, tenminste een week, zeg, na aankomst in een risicogebied kan malaria zijn.

Belangrijk:
Een 'griepachtig' ziektebeeld na thuiskomst uit het risicogebied en na het staken van het geneesmiddel kan een beginnende malaria zijn, en denk daarbij aan malaria tropica.