Rubriek :
Historische figuren
Charles Fourier
Fourier, (Fran�ois
Marie) Charles (Besan�on 7 april 1772 - Parijs 9 okt. 1837),
Frans socialistisch theoreticus, moest aanvankelijk, daar zijn
ouders alle bezit tijdens de Revolutie waren kwijtgeraakt, in
zijn levensonderhoud voorzien als handelsreiziger en
kantoorklerk. Hij maakte grote reizen door Frankrijk, Belgi�,
Nederland en Duitsland. Zijn idee�n waren het product van eigen
overdenking, al werden zij in sterke mate be�nvloed door
18de-eeuwse rationalistische theorie�n. In 1808 opende hij een
lange reeks geschriften met Th�orie des quatre mouvements,
waarin naast veel zonderlinge gedachtegangen ook diepgaande
kritiek op de kapitalistische economie te vinden is.
Fourier merkte op dat de mensen in de bestaande maatschappelijke
orde het grootste deel van hun werkkracht besteedden aan
nutteloze dingen, zoals het vervaardigen van sterk aan slijtage
onderhevige kleding. Hij keerde zich tegen het stelsel van
concurrentie en ontwierp een systeem van co�peratieve
associaties, waarin met de eenvoudigste middelen datgene
geproduceerd zou worden, wat de mensen werkelijk levensvreugde
verschaft. Dit systeem is gebaseerd op Fouriers theorie der
variatie van de op zich zelf in ieder individu onveranderlijk
aanwezige algemeen-menselijke passions, die hij alle als nuttig
voor de gemeenschap beschouwde, mits zij op rationele wijze in
een nieuwe sociale orde tot haar recht gebracht konden worden.
Als voleinding van de geschiedenis zag Fourier de vorming van
een netwerk van phalanst�res, verenigd in een federatie onder
een omniarch. In de phalanst�res, die op vrijwillige toetreding
moesten berusten, zou de - met Gods wil identiek geachte -
'natuurlijke orde' verwerkelijkt worden. De phalanst�re zou
moeten bestaan uit ca. 1600 mensen en de beschikking krijgen
over 2000 ha land. Fourier verafschuwde de industrie en wilde de
nieuwe gemeenschappen autarkisch maken; landbouw, veeteelt en
tuinbouw moesten het fundament van de economie vormen, aangevuld
door het handwerk. Iedereen diende, om de arbeidsvreugde niet te
verliezen, regelmatig andere taken te verrichten. Het minder
prettige werk kon door kinderen worden gedaan, omdat dezen geen
hekel hebben aan vieze handen. In de phalanst�re moest overigens
volkomen vrijheid heersen ten aanzien van de mate en wijze van
samenleven. Aan de opvoeding van de jeugd, die zo veelzijdig
mogelijk moest zijn, wenste hij grote aandacht besteed te zien.
De seksen dienden volledig gelijkgesteld te worden. Fourier
wilde eigendom noch erfrecht afschaffen. Enkele malen stelde hij
het aandeel vast, dat de werkende leden van de phalanst�re (de
investeerders van kapitaal en de mensen die hun 'talent' ter
beschikking van de gemeenschap stelden) moesten ontvangen.
Fouriers denken was sterk utopisch (zie utopie), zonder met de
historisch gegroeide realiteit rekening te houden.
Het duurde vrij lang voordat hij enige aanhang kreeg. Zijn
belangrijkste leerlingen waren V. Consid�rant, die zijn idee�n
populariseerde en in 1832 het tijdschrift Le Phalanst�re uitgaf
(de naam hiervan werd later veranderd in Le Phalange), en A.
Godin, die in Guise (dep. Aisne) de familist�re bouwde. Vooral
in de Verenigde Staten werden na Fouriers dood verschillende
gemeenschappen gesticht die min of meer op zijn beginselen
gebaseerd waren. Meestal werden ze weer spoedig ontbonden. De
invloed van Fourier op latere socialisten is groot geweest.
