Rubriek :
Ziekten en
aandoeningen overzicht
Chronische nierinsuffici�ntie
1. Wat is chronische nierinsuffici�ntie?
Men spreekt van chronische nierinsuffici�ntie wanneer de nieren
constant onvoldoende werken (chronisch = voortdurend,
insuffici�nt = onvoldoende).
Dit gebeurt doordat nierfiltertjes beschadigd zijn geraakt. De
gezonde nierfiltertjes gaan harder werken waardoor er in het
begin geen problemen ontstaan
Omdat de gezonde nierfiltertjes harder moeten werken, slijten
zij eerder en raken er steeds meer nierfiltertjes beschadigd.
Hierdoor zal de werking van de nieren, ook wel nierfunctie
genoemd, steeds verder achteruit gaan. Eenmaal beschadigde
nierfiltertjes zijn niet meer te herstellen. Daarom zal de
internist/nefroloog proberen de achteruitgang van de nieren
zoveel mogelijk te vertragen of stil te leggen. Dit kan
bijvoorbeeld met behulp van medicijnen en/of dieet.
Wanneer er nog maar 5 � 10 procent nierfunctie is overgebleven,
moet men gaan dialyseren. De nierfunctie wordt dan overgenomen
door een kunstnier of door het eigen buikvlies. Er blijven
anders zoveel afvalstoffen en vocht in het lichaam achter, dat
men zou komen te overlijden. Het is van te voren moeilijk te
zeggen wanneer de functie van de nieren zo ver achteruit is
gegaan, dat dialyse nodig wordt. Het kan een proces van vele
jaren zijn
De predialysefase
Omdat de achteruitgang van de nierfunctie geleidelijk verloopt,
zal de internist/nefroloog van tevoren kunnen aangeven wanneer
de dialyse ongeveer noodzakelijk wordt. Deze periode waarin de
nieren nog voldoende werken, maar men weet dat dialyse er aan
gaat komen, noemt men de predialysefase (pre = v��r). In deze
fase zal de pati�nt zich voorbereiden op de naderende dialyse.
In Nederland zijn 50 dialysecentra, waaronder vier
kinderdialysecentra. Bij een van deze centra komt men onder
behandeling wanneer dialyse nodig is. Er bestaan verschillende
vormen van dialyse. In deze centra zijn mensen speciaal getraind
om voorlichting te geven over de diverse mogelijkheden van
dialysebehandeling.
2. Oorzaken van chronische nierinsuffici�ntie
Chronische nierinsuffici�ntie kan het gevolg zijn van allerlei
(nier)ziekten. Deze ziekten zijn zeer verschillend, maar zij
hebben na verloop van tijd allemaal als gevolg dat de nieren
beschadigd raken en minder goed gaan werken.
Veel voorkomende oorzaken van chronische nierinsuffici�ntie
zijn:
Nierfilterontsteking
Het terugstromen (reflux) van urine vanuit de blaas naar de
urineleider en het nierbekken, waardoor herhaaldelijk
nierbekkenontsteking optreedt
Suikerziekte
Hoge bloeddruk
Erfelijke ziekten zoals cystenieren
Aderverkalking
In tien tot twintig procent van de gevallen van chronische
nierinsuffici�ntie wordt geen oorzaak gevonden. Het opvallende
is dat - wat de oorzaak ook is - chronische nierinsuffici�ntie
vaak op dezelfde manier verloopt dezelfde klachten en
verschijnselen geeft en meestal dezelfde behandeling
noodzakelijk maakt.
"Ze hebben bij mij niet kunnen vinden waarom mijn nieren zo
achteruit gaan. 't Is gek, want in de vooruitzichten maakt het
niets uit, maar ik wou dat ik wel een oorzaak wist. Je wilt toch
begrijpen hoe het werkt."
3. Algemene behandeling
Er bestaat geen behandeling die chronische nierinsuffici�ntie
kan genezen. Wel zal er, in de periode totdat de dialyse start,
een behandeling worden ingesteld om de achteruitgang van de
nierfunctie af te remmen.
De behandeling valt uiteen in drie delen:
A. Behandeling van de oorzaak
B. Dieet
C. Behandeling van de klachten en verschijnselen
A. Behandeling van de oorzaak
Er zijn veel nierziekten die chronische nierinsuffici�ntie
kunnen veroorzaken. Een van de oorzaken van chronische
nierinsuffici�ntie is het jarenlang innemen van grote
hoeveelheden pijnstillers. De kans is groot dat de achteruitgang
van de werking van de nier gestopt kan worden, of dat de werking
zelfs kan verbeteren, wanneer het gebruik van pijnstillers wordt
gestaakt. Doorgaan met pijnstillers leidt tot ernstiger
beschadigingen.
Bij een nierziekte treedt vaak verhoogde bloeddruk op. Deze
verhoogde bloeddruk is mede-veroorzaker van een chronische
nierinsuffici�ntie. Behandeling van een verhoogde bloeddruk zal
dus de achteruitgang van de nieren vertragen.
Ook infecties aan de urinewegen kunnen er toe leiden dat de
nierfunctie verder achteruit gaat. Daarom zullen ook deze
infecties worden behandeld.
B. Dieet
Mensen met chronische nierinsuffici�ntie zullen een dieet
voorgeschreven krijgen. De nieren kunnen minder aan en een dieet
moet ervoor zorgen dat de belasting voor de nieren kleiner
wordt. Welk dieet nodig is, hangt af van hoe goed de nieren nog
werken en van iemands persoonlijke omstandigheden.
C. Behandeling van de klachten en verschijnselen
Deze wordt in de volgende paragraaf beschreven.
4. Klachten en verschijnselen
Klachten ontstaan pas erg laat
Het is opvallend dat bij chronische nierinsuffici�ntie pas
klachten ontstaan wanneer de werking van de nieren al sterk
achteruit is gegaan. Geleidelijk gaat steeds meer nierweefsel
verloren, maar de nier kan dit verlies nog lang opvangen door
zich aan te passen. Dat gebeurt eenvoudig gezegd, doordat het
overgebleven nierweefsel harder gaat werken. Het is daarom niet
ongewoon dat bij iemand een ernstig verlies van de nierfunctie
wordt geconstateerd terwijl deze persoon pas korte tijd klachten
heeft.
Zeer veel klachten
De werking van de nieren is zeer breed. Ze hebben invloed op ons
hele lichaam. Daarom is het niet verwonderlijk dat slecht
werkende nieren op veel organen een negatieve invloed hebben.
Hoe meer de nieren beschadigd zijn, hoe meer klachten er
optreden.
De lijst van klachten en verschijnselen die kunnen ontstaan als
gevolg van chronische nierinsuffici�ntie is erg lang. Hieronder
worden enkele van de meest voorkomende klachten en hun
behandeling beschreven.
Schrik niet van deze lijst: u zult niet met alle verschijnselen
te maken krijgen! Bovendien zijn veel klachten en verschijnselen
redelijk of goed te behandelen en zullen sommige verminderen of
verdwijnen wanneer u gaat dialyseren.
De klachten kunnen ook een andere oorzaak hebben
Wij raden aan om bij klachten altijd met uw huisarts en
internist/nefroloog te overleggen. Als u een van de hieronder
genoemde klachten krijgt, hoeft deze niet het gevolg te zijn van
chronische nierinsuffici�ntie. Alle klachten en verschijnselen
kunnen namelijk ook door andere ziekten worden veroorzaakt. Het
is van belang dat dit wordt onderzocht. Zeker als de klachten
verergeren, of wanneer nieuwe verschijnselen optreden, is het
aan te raden te overleggen.
Moeheid
Moeheid wordt meestal veroorzaakt door bloedarmoede (zie
hieronder), maar kan ook een gevolg zijn van de ophoping van
afvalstoffen in het bloed. Wanneer de bloedarmoede wordt
behandeld en de dialyse start zal de moeheid vaak (geleidelijk)
afnemen.
Bloedarmoede
Bloedarmoede (anemie) is een tekort aan rode bloedlichaampjes en
is een veel voorkomend verschijnsel bij chronische
nierinsuffici�ntie. Klachten zijn: moeheid en lusteloosheid, een
bleke huid, kortademigheid bij inspanning, hartkloppingen en
soms hoofdpijn en duizeligheid.
De belangrijkste oorzaak voor de bloedarmoede is dat de nieren
minder van het hormoon erytropoietine aanmaken. Hierdoor wordt
het beenmerg, waar de rode bloedlichaampjes gemaakt worden,
minder gestimuleerd. Het beenmerg kan ook minder goed werken
door de ophoping van afvalstoffen in het bloed. Ook zijn de rode
bloedlichaampjes zwakker waardoor zij sneller worden afgebroken.
De behandeling bestaat uit injecties met erytropoietine (EPO).
Verhoogde bloeddruk
Hoge bloeddruk (hypertensie) is een verschijnsel dat bij veel
nierziekten voorkomt, ook bij chronische nierinsuffici�ntie.
Hoge bloeddruk versnelt de achteruitgang van de nieren en
vergroot de kans op hart- en vaatziekten, zoals een
hersenbloeding of een hartaanval. Een verhoogde bloeddruk zal
behandeld moeten worden.
Verhoogde bloeddruk hoeft geen klachten te geven. Als dit wel
het geval is kan het gaan om hoofdpijn (vaak in het achterhoofd,
meestal 's ochtends). Wanneer er ook hartzwakte bestaat kan er
bovendien kortademigheid en pijn op de borst bij inspanning
ontstaan.
Factoren die ertoe bijdragen dat de bloeddruk te hoog wordt,
zijn bijvoorbeeld een te grote aanmaak van het hormoon renine of
het feit dat het lichaam te veel water vasthoudt.
De behandeling bestaat bij een licht verhoogde bloeddruk uit het
verminderen van het gebruik van zout, vaak in combinatie met
lichaamsbeweging en vermageren. In ernstiger gevallen zullen er
medicijnen worden voorgeschreven. Het kan hier gaan om
verschillende groepen medicijnen, onder meer plaspillen
(diuretica), b�tablokkers, medicijnen die de bloedvaten
verwijden, ACE-remmers en calciumantagonisten.
De huid
De huid kan bleek zijn. Dit wordt veroorzaakt door de
bloedarmoede (zie hierboven). Ook is de huid vaak droog en
schilferig doordat er geen normale hoornlaag gevormd kan worden.
Het kan v��rkomen dat de huid in de zon makkelijker bruin wordt.
Jeuk
Een hinderlijke klacht die op kan treden is jeuk. De oorzaak
hiervan is niet echt bekend. De jeuk ontstaat mogelijk door de
ophoping van afvalstoffen in het bloed of in de huid zelf, maar
kan ook te maken hebben met een aantasting van de zenuwen (zie
hieronder).
Aan jeuk is vaak weinig te doen. Invetten kan verlichting geven;
ook mentholpoeder en lanettecr�me met menthol kunnen helpen.
Soms heeft een lage dosis ultraviolet licht effect. In enkele
gevallen wordt de jeuk veroorzaakt door een stoornis in de
kalk(calcium)huishouding. Als in dat geval via een operatie de
bijschildklieren worden weggehaald, als therapie voor
botproblemen (zie hieronder). Kan dat een gunstig effect op de
jeuk hebben. Bij jeuk is het belangrijk dat de hoeveelheid
fosfaat in het bloed niet te hoog wordt. De jeuk wordt soms
minder na de start van de dialyse, na transplantatie zal de jeuk
meestal verminderen of verdwijnen.
Stoornissen van de water- en zouthuishouding
Het is niet zo dat bij chronische nierinsuffici�ntie altijd
minder geplast wordt, of dat er altijd minder zout kan worden
uitgescheiden. In het beginstadium wordt soms zelfs meer geplast
(ook 's nachts) en in sommige gevallen gaat er veel zout
verloren met de urine.
Bij chronische nierinsuffici�ntie kunnen de nieren lange tijd de
beschadigingen opvangen. Er ontstaan dan geen klachten, maar de
nieren worden wel minder flexibel. Zij kunnen dan minder goed
reageren op plotselinge veranderingen, zoals een maaltijd met
veel zout of het drinken van een paar liter bier.
Hierdoor bestaat het gevaar dat het lichaam overvuld raakt met
water of juist uitdroogt. Verschijnselen van overvulling zijn:
gewichtstoename, benauwdheid en ophopingen van vocht (oedeem)
die op bepaalde plaatsen van het lichaam het meest opvallen:
rond de ogen (meestal in de ochtend) en rond de enkels (meestal
's avonds). Verschijnselen van uitdroging zijn:
gewichtsvermindering, holle ogen, droge huid en droge
slijmvliezen.
Behandeling van overvulling of uitdroging bestaat uit aanpassen
van wat er gegeten en gedronken wordt (minder of meer zout en
vocht); bij overvulling kunnen bovendien plaspillen noodzakelijk
zijn.
Ook kunnen er stoornissen ontstaan in de zouthuishouding: het
bloed kan te veel zouten (natrium, kalium, fosfaat) bevatten. De
behandeling bestaat ook hier uit het aanpassen van het dieet;
soms worden medicijnen voorgeschreven die voork�men dat kalium
of fosfaat door binding via de darm worden opgenomen.
De botten
Bij chronische nierinsuffici�ntie kan vitamine D niet meer in
een werkzame vorm worden omgezet. Dit is ��n van de oorzaken van
botproblemen. Een andere oorzaak is dat het fosfaatgehalte in
het bloed te hoog wordt. Het lichaam reageert dan met een
verlaging van het calciumgehalte in het bloed (doordat calcium
vanuit het bloed in het lichaam neerslaat). Daardoor zal er
calcium (kalk) worden onttrokken aan de botten, met als gevolg
dat de botten breekbaarder worden. Er ontstaat pijn in de
botten; kinderen kunnen bovendien last krijgen van een
groeiachterstand.
De behandeling bestaat uit het voorschrijven van een actieve
vorm van vitamine D en medicijnen die fosfaat in de darm binden,
zodat het fosfaatgehalte in het bloed daalt. Soms wordt extra
calcium voorgeschreven. Via het toedienen van deze medicijnen in
wisselende doses probeert men een evenwicht in het lichaam te
bewaren. In sommige gevallen is een operatie noodzakelijk
waarbij de bijschildklieren worden verwijderd. De
bijschildklieren spelen namelijk een rol bij de
kalkstofwisseling. Bij chronische nierinsuffici�ntie worden deze
bijschildklieren vaak te actief, waardoor te veel calcium aan de
botten wordt onttrokken. Een operatie kan dan uitkomst bieden
(deze kan teven een positief effect hebben op mogelijke
jeukklachten).
Vatbaarheid voor infecties
Bij chronische nierinsuffici�ntie kan het afweersysteem minder
goed werken waardoor de gevoeligheid voor infecties toeneemt.
Het is daarom aan te raden elk jaar een griepprik te halen.
"Ik vond die griepprik altijd een beetje overdreven. Een griepje
op z'n tij dis toch geen ramp. Maar vorige winter kreeg ik mooi
longontsteking. Wat was ik daar ziek van! Nu ik weet dat met m'n
slechte nieren te maken heeft, haal ik in november dus toch maar
een griepprik."
Klachten van de geslachtsorganen
Er kunnen verschillende klachten en verschijnselen optreden,
zoals moeilijkheden om een stijve penis te krijgen of te houden
(impotentie), menstruatiestoornissen, minder zin in vrijen en
moeilijker zwanger worden. Na transplantatie kunnen zij geheel
verdwijnen.
De zenuwen
De zenuwen kunnen aangetast worden, waarschijnlijk als gevolg
van ophoping
van afvalstoffen in het bloed. Klachten zijn: prikkelingen, een
doof gevoel, pijn, soms verlammingen en vermindering van de
spieromvang. Krampen in de spieren (vaak 's nachts) worden
mogelijk ook door deze zenuwaandoening veroorzaakt, al kunnen
krampen ook te maken hebben met een tekort aan zout. De klachten
komen met name voor aan de armen en benen. Deze aandoening noemt
men ook wel perifere neuropathie (perifeer = aan de uiteinden,
neuron - zenuw, pathos = ziekte).
Beginnende klachten kunnen wel eens worden afgeremd (en soms
verminderd) door tijdig met dialyse te beginnen. Bestaande
klachten verdwijnen echter meestal niet door dialyse. Na
transplantatie treedt vaak wel herstel op.
Misselijkheid en braken, slechte adem
Door een ophoping van afvalstoffen in het bloed kan iemand
misselijk worden, braken en een slechte adem krijgen. De
behandeling bestaat uit een eiwitbeperkt dieet en medicijnen
tegen het braken. Meestal verminderen de klachten na de start
van de dialyse.
Bijwerkingen van medicijnen
Veel medicijnen worden uit het lichaam verwijderd via de nieren.
Wanneer de werking van de nieren achteruit gaat, gebeurt dit
minder goed en bestaat de kans dat zich medicijnen in het bloed
ophopen. Dit vergroot de kans op bijwerkingen. De dosis van
dergelijke medicijnen zal daarom vaak lager moeten zijn dan
gewoonlijk, of men zal ze minder vaak moeten innemen.
