Rubriek : De
mens - algemeen
Het antwoord van de kerk : de
contra-reformatie
De sterke
verbreiding van het protestantisme maakte in de rooms-katholieke
kerk diepe indruk. De curie, de pauselijke regering te Rome,
liet in het begin duidelijk verstek gaan. De activiteiten tegen
de hervorming gingen veeleer uit van het bolwerk van de
rooms-katholieke rechtzinnigheid : Spanje. Gian Pietro Caraffa
was lid van een oude vooraanstaande familie in Napels. Hij was
lange tijd gezant van de paus aan het hof van de
rooms-katholieke koningen Ferdinand en Isabella geweest. Zelf
streng, ijverig en vurig van karakter, had de Spaanse geest
indruk op hem gemaakt. Toen hij bisschop van Chieti of Theatie
in het Abruzzengebergte in Itali� was geworden, richtte hij
samen met Cajetanus in 1524 de Orde van de Theatijnen op. De
theatijnen vatten de regel van de armoede zeer ernstig op. Ze
legden zich vooral toe op het horen van de biecht en het houden
van preken. Aldus hoopten ze de mensen tot nieuwe vroomheid te
brengen en de ketterij te bestrijden. De in 1528 opgerichte Orde
van de Capucijnen slaagde er metterdaad in brede lagen van de
bevolking te bereiken.
Met de Nederlander Adrianus VI (1522-1523) kwam er een man op de
Heilige Stoel die van de beste bedoelingen bezield was. Maar hij
stond te ver van de wereld af om een bijdrage aan de
contra-reformatie te kunnen leveren. Paus Paulus III (1534-1549)
was nog op en top een wereldlijke heerser, die zich uitvoerig
met de wereldse politiek bezighield. De contra-reformatie begon
echter ook al in Rome sterker te worden. Onder invloed daarvan
kwam er een reorganisatie van de Inquisitie tot stand en werd
het kardinaalscollege hernieuwd. Tevens werd het Concilie van
Trente begonnen en de nieuw opgerichte Orde van de Jezu�eten
werd goedgekeurd. Het was deze orde, die in de tijd van de
contra-reformatie (1555-1698) een zeer belangrijke rol zou gaan
spelen.
De
stichter van de jezu�etenorde was de Spaanse edelman Ignatius of
Don Inigo van Loyola (1491-1556). Toen hij dertig jaar oud was,
werd hij tijdens een gevecht zwaar gewond. Daarna was hij lange
tijd aan het ziekbed gekluisterd. Intussen probeerde hij de tijd
te doden met het lezen over het leven van heiligen. Ignatius
raakte over wat hij las aan het nadenken en kwam er steeds meer
van onder de indruk. Tenslotte nam hij het besluit zijn verdere
leven te wijden aan de geestelijke strijd, de strijd voor de
godsdienst. Na zijn genezing ondernam hij een bedevaart naar
Jeruzalem. Daar liet hij zijn ridderkleren in een kapel achter.
Zijn kleding bestond toen nog slechts uit een zak die door een
touw bijeengehouden werd. Hij leefde alleen nog maar van wat
andere mensen hem wilden geven. Al reizend groeide bij Ignatius
de gedachte een nieuwe orde te stichten die niet alleen in
heiligheid, maar ook in wetenschappelijke kennis de godgeleerden
zou overtreffen. Dus ging hij ook hard studeren, in Alcala en
Salamanca. Zijn instelling en zijn gedrag wekten alom
bewondering. Spoedig kreeg hij volgelingen. De Inquisitie vond
hem echter verdacht. Daarom vertrok Ignatius uit Spanje naar
Parijs. Daar studeerde hij verder en behaalde hij een graad in
de wijsbegeerte. Daarop vormde zich een kleine kring van
gelijkgestemden rondom hem, die zich verbonden door een
plechtige belofte om hetzij de moslims te gaan bekeren, hetzij
de paus hun diensten aan te bieden. In Rome werd Ignatius door
paus Paulus III welwillend ontvangen. Op 7 september 1540 werd
de nieuwe orde goedgekeurd. De drie oude geloften van de
monniken, namelijk kuisheid, armoede en gehoorzaamheid, werden
uitgebreid met een vierde : onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan
de paus.
De organisatie van de jezu�etenorde was op militaire leest
geschoeid. De leden waren in rangen en klassen verdeeld. De
tucht was er buitengewoon streng. De orde was de Compagnie van
Jezus, in het Latijn de Societas Jeus, en de leden waren haar
soldaten. De wetenschappelijke studie nam een zeer belangrijke
plaats in. De orde heeft in de loop van de tijd tal van
uitnemende geleerden in haar gelederen geteld. Om toch met het
rooms-katholieke geloof hecht verbonden te blijven, moest ieder
lid zich een vaste tijd wijden aan bepaalde geloofspunten. Dat
wil zeggen hij moest er zich op concentreren, erover nadenken en
bidden om inzicht.
De jezu�eten hebben in de contra-reformatie en ook nog lang
daarna een ongelooflijk belangrijke rol gespeeld. Ze werden
namelijk de biechtvaders van vorstelijke personen of namen de
leiding van het onderwijs aan kinderen van rijke en adellijke
ouders op zich. Maar altijd werkten alle leden slechts naar ��n
doel toe : vergroting van de macht van de orde en van de
rooms-katholieke kerk. Dat ze daarbij ook minder hoogstaande
methoden gebruikten, bijvoorbeeld om een rooms-katholieke
troonpretendent in een protestants land in het zadel te helpen,
heeft hen wel een minder gunstige naam bezorgd.
De strijd tussen het protestantisme en het rooms-katholicisme
was intussen nog lang niet beslecht. De zoon van Hendrik VIII,
Eduard VI (1547-1553) die uit het huwelijk met Jane Seymour was
geboren, ging veel verder de weg van het protestantisme op dan
zijn vader. De leer van de anglicaanse kerk werd sterk
calvinistisch, al bleven de rooms-katholieke eredienst en het
bisschoppelijk bestuur grotendeels gehandhaafd. De vroege dood
van de jonge koning werd door de protestanten in Engeland zeer
betreurd. Maar de rooms-katholieken vestigden al hun hoop op
Maria, de dochter uit het eerste huwelijk van Hendrik VIII. Zij
regeerde van 1153 tot 1559. Ze was zo vol vuur om het
rooms-katholicisme te herstellen, dat er een samenzwering tegen
haar werd gesmeed. Men wilde haar dwingen haar rooms-katholieke
raadslieden te ontslaan en af te zien van haar voorgenomen
huwelijk met de 'allerkatholiekste koning' van Spanje, Filips II.
De samenzwering lekte echter uit. De koningin liet schuldigen en
mogelijke schuldigen zo zwaar vervolgen, dat ze zich de bijnaam
van Bloody Mary of Bloedige Maria verwierf. Ook daarna deed ze
deze naam bij de kettervervolging alle eer aan. Tot geluk van de
Engelsen regeerde Maria slechts kort. Elizabeth, de dochter van
de onthoofde Anna Boleyn, volgde haar op. Daar de
rooms-katholieken haar als een onwettige vorstin beschouwden,
werd ze protestant.
(foto : een gravure met de stichter van de Jezu�etenorde)
