Rubriek : De
mens -
geschiedenis
Het falen van de Volkenbond
De Volkenbond kon
tegen lidstaten die een oorlog begonnen, economische
strafmaatregelen afkondigen. Militair ingrijpen kon de
Volkenbond evenwel niet. De staten die in de dertiger jaren
agressieve bedoelingen hadden, lapten de hele Volkenbond aan hun
laars. Japan, dat onder keizer Yoshihito (1912-1926) een
liberaal en internationaal geori�nteerd bewind had gekend, werd
met keizer Hirohito na 1926 sterk nationalistisch. Japan
veroorzaakte zelf in 1931 een aanleiding om Mantsjoerije,
waarvan het na de Eerste Wereldoorlog de Chinese soevereiniteit
had erkend, binnen te vallen en te bezetten. En dat terwijl en
China en Japan lid waren van de Volkenbond ! In het begin van
1932 maakte Japan van Mantsjoerije de zogenaamde onafhankelijke
staat Mantsjoeko onder de laatste keizer van China. Deze had in
1912 uit China moeten vluchten. In werkelijkheid beheerste Japan
Mantsjoeko, dat allerlei belangrijke grondstoffen had zoals
steenkool, aardolie, aluminium, ijzererts en andere ertsen. De
Volkenbond liet door een commissie een onderzoek naar de gang
van zaken in Mantsjoerije instellen. Deze commissie stelde vast
dat er geen sprake van een echt onafhankelijkheidsstreven was
geweest. Behalve Italie en Duitsland ging dan ook geen enkele
andere staat tot erkenning van dit marionettenrijk over. Daarop
trad Japan zonder meer uit de Volkenbond. In februari 1932 was
er een ontwapeningsconferentie begonnen, om de tegenstellingen
in Europa enigszins af te vlakken. Duitsland deed er ook aan
mee. Duitsland was, dankzij het ijveren van Gustav Stresemann,
in 1926 ook lid van de Volkenbond geworden. Maar bijster
geestdriftig waren de Duitsers niet, want ze hadden eigenlijk
niets te ontwapenen. Daarom vroeger ze hetzelfde recht als de
anderen om te mogen bewapenen. Dat bleek een onoverkomelijke
hinderpaal.
Een
conferentie tussen Frankrijk, Groot-Brittanni�, Duitsland,
Itali� en de Verenigde Staten, erkende de Duitse eis inzake de
gelijke rechten. Maar erg veel verder kwam met niet. En toen op
2 februari 1933 de besprekingen werden hervat, zal alles er heel
anders uit. Op 30 januari 1933 was Adolf Hitler namelijk
Rijkskanselier geworden. Intussen had Mussolini zich al prijzend
over de oorlog uitgelaten. Fascisten, zo beweerde hij, geloofden
niet in de mogelijkheid en ook niet in de voordelen van een
langdurige vrede. De onverzoenlijke houding van Duitsland inzake
de ontwapening kwam daarna tot uiting in een toespraak van de
Duitse minister Von Papen. Hij spoorde de Duitse moeders aan,
alvast veel zonen te baren .... In oktober 1933 deelde Duitsland
mee dat het zich uit de conferentie had teruggetrokken. Een week
later trad Duitsland uit de Volkenbond. Hitler kon stellen dat
de andere niet wilden ontwapenen, zodat hij wel moest
herbewapenen. Daar begon hij dan ook terstond en met grote haast
mee. In zijn rug dekte hij zich door een niet-aanvalsverdrag met
Polen voor de tijd van tien jaar. Polen was daartoe bereid,
omdat het niet meer zo op Frankrijk durfde rekenen. De
herstelbetalingen, die onder invloed van de economische crisis
toch al in het slop geraakt waren, wenste Hitler verder helemaal
niet meer te voldoen.
In Oostenrijk was in het begin van de dertiger jaren een
rooms-fascistische dictatuur ontstaan onder Dollfuss. Deze had
in maart 1933 de parlementaire democratie uitgeschakeld.
Vervolgens begon Dollfuss de Oostenrijkse N.S.D.A.P.-ers
krachtig te bestrijden. Die wilden graag Anschluss, dat wil
zeggen aansluiting bij Duitsland, maar daar wilde Dollfuss niets
van weten. Op 25 juli 1934 deden de nationaal-socialisten een
staatsgreep maar deze mislukte. Mussolini, die Dollfuss' handel
en wandel met genoegen had aanzien, stuurde troepen naar de
Brennerpas om eventueel in te grijpen. Dat hoefde niet, maar
Dollfuss kwam bij de ongeregeldheden om het leven. Hij werd
opgevolgd door Von Schuschnigg, uiteraard met goedvinden van de
Italiaanse dictator. Dit was dus een tegenvaller voor Hitler,
die zelf nog altijd Oostenrijker was en die door de Anschluss
zijn positie in Duitsland als het ware gewettigd zou hebben.
Elders behaalde Hitler wel een succes en dat was nog schijnbaar
een overwinning van de Volkenbond.
In het Saarland, dat na de Eerste Wereldoorlog voor vijftien
jaar onder het bestuur van de Volkenbond was geplaatst, was de
voorgeschreven volksstemming gehouden. Daarmee moest uitgemaakt
worden of de Saarlanders zich bij Frankrijk of bij Duitsland
wilden aansluiten. Begin 1935 bleek de overgrote meerderheid,
zeker negentig procent, voor aansluiting bij Duitsland. De
Saarlandse kolenmijnen, die door Frankrijk waren gebruikt,
werden meteen teruggekocht. Hitler voelde zich zo sterk, dat hij
zelfs tot de wederinvoering van de algemene dienstplicht
overging. Met Groot-Brittanni� werd een vlootakkoord gesloten
over het aantal duikboten dat Duitsland mocht bouwen. Nog
handhaafden de Britten hun afzondering. Itali� had in de
algemene wedloop om koloni�n omstreeks 1900 in Afrika slechts
wat woestijnachtige gebieden verworven : Somaliland en Eritrea.
Bij een poging Abessini� in te lijven, hadden de Italianen een
grote nederlaag geleden bij Adoea. Nog voor de Eerste
Wereldoorlog bezette Itali� ook Tripolis en dat was de laatste
Italiaanse kolonie. Mussolini wilde graag roem en eer verwerven
door toch weer Abessini� aan te vallen en de geleden nederlaag
bij Adoea te wreken. Begin oktober 1935 rukten de Italiaanse
troepen op. Ze waren goed en modern uitgerust en hadden niet
veel moeite met de Abessijnen, die soms slechts met speren en
pijl en boog waren uitgerust. Zeven maanden later werd de
hoofdstad Addis Abeba bezet. Keizer Haile Selassie vluchtte via
Jeruzalem naar Londen. Hij deed een persoonlijk beroep op de
Volkenbond, maar verder dan economische strafmaatregelen tegen
Itali� ging men niet. Frankrijk, dat pas het verbond met Itali�
gesloten had, saboteerde het verbod van olie-invoer naar Itali�.
Ook vanuit Amerika bleef de olie vloeien, zodat Mussolini zich
niet al teveel zorgen hoefde te maken. Duitsland bleef, het
spreekt haast vanzelf, gewoon steenkool leveren aan Itali�. De
toelating van de Abessijnen tot de Volkenbond in Gen�ve was voor
Mussolini aanleiding, uit de volkerenorganisatie te treden.
De anti-democratische staten leken in hun machtsdrift niet meer
te stuiten. Terwijl de oorlog in Abessini� aan de gang was, liet
Hitler - in strijd met het Verdrag van Versailles, maar ook
tegen de afspraken van Locarno in - het Rijnland militair
bezetten. Frankrijk, dat toen geen regering had, liet slechts
protesten horen, maar ondernam verder niets. En dat terwijl het
Duitse leger eigenlijk nog niets voorstelde en de 'F�hrer'
slechts blufte ...
