Rubriek :
Historische figuren
Ivan de Verschrikkelijke
Ivan
IV (25 augustus 1530 � 18 maart 1584) was de eerste tsaar aller
Russen en grootvorst van Moskou.
In het Russisch is hij bekend als Ivan Grozny (Иван Грозный),
wat in het Nederlands meestal vertaald wordt als Ivan de
Verschrikkelijke, hoewel de Vreeswekkende wellicht een betere
vertaling is.
Ivan kwam op driejarige leeftijd op de troon en werd op zijn
zestiende op 16 januari 1547 tot tsaar gekroond. Aanvankelijk
hield hij zich vooral met vreedzame hervormingen en
vernieuwingen bezig. Hij voerde de boekdrukkunst in, onderwierp
de kerk aan de staat en standaardiseerde ritueel en
verordeningen.
Ivan zocht naar nieuwe handelsmogelijkheden en opende daartoe de
haven van Archangelsk aan de Witte Zee voor Engelse handelaren.
In het oosten lijfde hij de khanaten van Kazan en Astrachan in
en ter gelegenheid van de verovering van Kazan liet hij de
Kathedraal van Sint Basilius bouwen in Moskou.
Maar er waren ook minder goede zaken. Volgens de legende zou hij
de architecten daarna blind hebben laten maken om te voorkomen
dat ze ooit nog iets mooiers zouden bouwen. Hij stelde ook een
wet in die de bewegingsvrijheid van de boeren beperkte. Deze wet
was een belangrijke stap in de richting van de latere
lijfeigenschap. In 1564 werd de Opritsjina opgericht, dit was
een deel van zijn rijk dat onder zijn onmiddellijke bestuur viel
en door zijn geheime politie de Opritsjniki beheerst werd.
Langzamerhand werd zijn bewind minder succesvol. Ivan wilde
gebiedsuitbreiding in westelijke richting, namelijk in de
Baltische landen, en vond zichzelf al gauw in oorlog met Zweden,
Polen-Litouwen en de Duitse Orde. Deze zogenaamde "Lijflandse
Oorlog" sleepte zich 22 jaar voort en ru�neerde de Russische
economie en het leger, maar leverde verder niets op. Prins
Andrei Koerbski, zijn beste raadgever en vriend, liep over naar
de Polen en bovendien stierf zijn vrouw, Anastasia Romanova,
misschien vermoord door de bojaren. Dat was tenminste wat Ivan
geloofde. De tsaar kwam deze slag niet te boven en zijn
gezondheid ging achteruit. Hij raakte zijn geestelijk evenwicht
kwijt en werd volkomen parano�de en gewelddadig. Zijn geheime
politie ontwikkelde zich tot een moorddadige bandietenbende, die
naar believen onder adel en volk moordde.
De onzekerheid leidde tot verarming en ontvolking van veel
gebieden. Bij een geschil met de aan zijn middeleeuwse vrijheden
verknochte stad Novgorod beval hij de Opritsjniki de stad uit te
moorden en dat leverde zo'n 30.000 tot 40.000 doden op. In 1581
doodde Ivan zijn enige verstandige zoon eigenhandig, na diens
zwangere vrouw zo hard geslagen te hebben dat zij een miskraam
kreeg. Bij zijn dood bleef er alleen nog zijn verstandelijk
gehandicapte zoon Fjodor over als opvolger, die zou worden
beheerst door zijn schoonvader en voogd, de bojaar Boris
Godoenov.
