Rubriek :
Historische figuren
Michail Gorbatsjov
Gorbatsjov, Michail
Sergejevitsj (Privolnoje, regio Stavropol, 2 maart 1931),
Sovjet-Russisch staatsman, secretaris-generaal van de
Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) en voormalig
president van de Sovjet-Unie, afkomstig uit een Groot-Russisch,
Grieks-orthodox boerengezin. Hij studeerde van 1950 tot 1955
rechten aan de Lomonosov-universiteit te Moskou. In 1952 trad
hij tot de CPSU toe. Na terugkeer in zijn geboortestreek
bekleedde hij verscheidene functies in het partijapparaat.
1. Politieke loopbaan
In 1970 werd hij Eerste partijsecretaris van de regio
Stavropol en lid van de Opperste Sovjet. In 1978 volgde zijn
benoeming tot secretaris van het Centraal Comit� van de CPSU.
Als zodanig was hij speciaal verantwoordelijk voor de landbouw,
die in een structurele crisis verkeerde. Hij maakte snel
promotie. Men neemt aan dat de toenmalige Politburoleden
Andropov, Soeslov en Gromyko, oom van Gorbatsjovs echtgenote
Ra�sa, de carri�re van de bekwame organisator hebben begunstigd.
In 1979 werd Gorbatsjov kandidaat-lid, in 1980 stemhebbend lid
van het Politburo, waarin hij als verreweg de jongste zitting
nam. In de nadagen van Brezjnev sloot Gorbatsjov zich aan bij
Andropov en diens pogingen tot hervorming van de
Sovjetmaatschappij.
Toen Andropov eind 1982 partijleider werd, belastte hij
Gorbatsjov met diverse belangrijke opdrachten. Toen Andropovs
opvolger Tsjernenko na dertien maanden overleed, werd Gorbatsjov
op voorspraak van Gromyko op 11 maart 1985 als
secretaris-generaal van de CPSU aangewezen. In feite nam
Gorbatsjov toen een failliete boedel over. De economie was over
de gehele linie in het slop geraakt, de staatsbegroting
deficitair, de technologische achterstand op het Westen
schrikbarend groot. De lasten van ambitieuze supermachtrol, met
inbegrip van de slopende oorlog in Afghanistan, waren niet
langer op te brengen.
2. Hervormingen
Vermoedelijk reeds lang voor zijn partijleiderschap was
Gorbatsjov tot het inzicht gekomen dat alleen een drastische
herziening van het regeringsbeleid uitkomst kon bieden.
Disciplineringscampagnes zoals de strijd tegen het alcoholisme,
het werkverzuim en de alom verspreide corruptie, waarmee
Gorbatsjov de koerswijziging inluidde, werden snel gevolgd door
ingrijpende hervormingen die hij als perestrojka (reconstructie)
en glasnost (openheid) bestempelde. Het buitenland raakte vooral
onder de indruk van een reeks publicitair zeer behendig
gepresenteerde initiatieven met betrekking tot een nucleaire
ontwapening en politieke ontspanning, die soms als eenzijdige
concessies van Sovjetzijde gedaan werden.
Overeenkomsten met de Verenigde Staten met betrekking tot de
wapenbeperking en de terugtrekking van de troepen uit
Afghanistan en Oost-Europa, het staken van steun aan
verscheidene revolutionaire regimes in de Derde Wereld en zijn
terughoudende opstelling ten tijde van de ineenstorting van de
Oost-Europese communistische regimes (in het bijzonder het
loslaten van de Duitse Democratische Republiek) leverden
Gorbatsjov vooral in het Westen grote populariteit op. In de
Sovjet-Unie gold dit aanvankelijk vooral voor het
democratiseringsproces dat bij de destalinisatie van
Chroesjtsjov aanknoopte om daarna snel een daarv��r
onvoorstelbare omvang aan culturele en politieke emancipatie te
bereiken.
De grondwetsherziening van 1990, die Gorbatsjov het
presidentschap en de Sovjet-Unie een democratischer gekozen
volksvertegenwoordiging opleverde, markeerde de overgang tot
staatkundig pluralisme. De perestrojka daarentegen kwam slechts
moeizaam van de grond, wat Gorbatsjov geleidelijk in een
ge�soleerde positie bracht. De invoeging van elementen van
prive�nderneming en vrijemarkteconomie in een strak
centralistisch-socialistisch bestel stuitte niet alleen op
psychologische weerstanden, maar raakte ook gevestigde belangen
van velen. Een voelbare vooruitgang, m.n. op het gebied van
verbeterd aanbod van consumptiegoederen, bleef uit.
Toen Gorbatsjov in 1986 zijn hervormingsprogramma lanceerde,
onderschatte hij de etnische spanningen tussen de volken in de
Sovjet-Unie en de zelfstandigheidswensen van de deelstaten.
Opstanden werden later door hem met militaire geweld onderdrukt.
Evenmin werd het destabiliserende effect van perestrojka en
glasnost op de Oost-Europese landen voldoende onderkend.
3. Verzet
Gorbatsjov concentreerde meer macht in zijn persoon dan
zijn vier voorgangers ooit hadden bezeten. Als Sovjetpresident
nieuwe stijl (sinds 15 maart 1990) bezat hij machtsbevoegdheden
die hij ook los van de CPSU kon doen gelden. De partijtop werd
nagenoeg geheel vernieuwd. In de partijkaders was een lijdzaam
verzet tegen de hervormingen duidelijk merkbaar en het opkomende
politieke pluralisme leidde tot een zekere polarisatie -
enerzijds de ongeduldige critici van Gorbatsjovs beleid, zoals
de populaire Boris Jeltsin, anderzijds conservatieve communisten
en Russische nationalisten die zich in aparte organisaties als
Pamjat of het Internationale Front aaneensloten. In dec. 1990
trad de minister van Buitenlandse Zaken, Sjevardnadze, af.
In juli 1991 werd een referendum aangenomen, waaraan negen van
de vijftien deelrepublieken alsmede de centrale regering
deelnamen, waardoor de Sovjet-Unie werd omgevormd tot Unie van
Soevereine Sovjetrepublieken.
4. Aftreden
Op 19 aug. 1991 vond een - mislukte - staatsgreep tegen
Gorbatsjov plaats, geleid door conservatieve kopstukken. Zij
werden gevangen genomen. Hierna nam de positie van de Russische
president Jeltsin sterk in betekenis toe, ten koste van die van
Gorbatsjov. Op 24 aug. 1991 trad Gorbatsjov af als
secretaris-generaal van de communistische partij en eiste dat
het Centraal Comit� zichzelf zou opheffen. Dit weigerde echter
en op 28 aug. trad een overgangsregering onder Ivan Silajev aan.
Op 29 aug. 1991 nam de Opperste Sovjet de Gorbatsjov zijn
bijzondere volmachten af. Op de stichtingsdag van het Gemenebest
van Onafhankelijke Staten (25 dec. 1991) verklaarde Gorbatsjov
af te treden. Hij kreeg de leiding van een door hemzelf in het
leven geroepen fonds voor sociale en politieke studies in
Moskou. Zijn poging tot ( 'comeback' bij de Russische
presidentsverkiezingen van 1996 mislukte.
